معنا از درون می جوشد، پاسخ روانشناسی یونگ و حکمت صدرایی به پوچ انگاری مدرن

گمشده من (و بسیاری از انسان های جویای معنا) اطمینان و قطعیت بود. و راه حل را در رجوع به Self و رسیدن به یک حالت وجودی محض یافتم…

من مقاله ای را نوشتم به نام

“تطبیقی بر ساز و کار ادراک معنوی در رولن شناسی یونگ و حکمت صدرایی “.

متن حاضر، تلفیقی است از بخش نتیجه گیری مقاله ی من با عنوان «تطبیقی بر ساز و کار ادراک معنوی در روان شناسی یونگ و حکمت صدرایی» (منتشر شده در زنودو/zenodo) و یادداشت های شخصی ام که در ادامه و بسط همان اهداف نگاشته شده اند.

لینک اصل مقاله تطبیقی بر ساز و کار ادراک معنوی در رولن شناسی یونگ و حکمت صدرایی

این پژوهش نشان داد که این واسطه ها، تصادفی یا قراردادی نیستند، بلکه ساختاری و ضروری اند. آن ها زبان مشترک دو قلمروی ناهمگون اند: ساحت بی کران معنا و ذهن کرانمند انسان. بنابراین، رویا، اسطوره، آیین و شهود، پدیده هایی حاشیه ای یا تخیلی نیستند؛ آن ها خط اصلی ارتباطی هستی با ما هستند. وقتی خواب می بینیم، در حال دریافت نامه ای از کلیت خودیم. وقتی با اثری هنری می گرییم، در حال هم آواز شدن با صورتی از حقیقتی که جان ما آن را می شناسد، هرچند ذهن ما هنوز نشناسد.

مسیر فهم، از این رو، هرگز یک خیابان یک طرفه ذهنی نیست؛ بلکه جاده ای دوطرفه و وجودی است. از یک سو، نمادها و صورت ها از فراسو به سوی ما می آیند و از سوی دیگر، ما با گسترش ظرفیت درونی و پالایش وجود، خود را به سوی آن ها می بریم. این همان «افزایش سنخیت» است. هر بحران، اگر با دیدگاهی ژرف نگریسته شود، دردی نیست که به ما تحمیل شده باشد، بلکه نشانه ای است از تلاش این کلیت برای شکستن قالب تنگی که ایگو یا نفس، برای خود ساخته است.

در یک کلام، این گفت وگو میان یونگ و صدرا، تنها یک مقایسه آکادمیک باقی نمی ماند؛ پیشنهادی برای نگاهی تازه به زندگی است. پیشنهاد می کند که جهان درونی و بیرونی ما، پر از نامه های خوانده نشده از سوی حقیقتی است که خواهان ارتباط با ماست. وظیفه ما، آموختن سواد نمادها است. شاید رشد نهایی انسان، در گرو همین توانایی باشد: اینکه در میان هیاهوی روزمره، صدای آهسته آن کلیت را بشنویم، و در میان خطوط به ظاهر بی ربط سرنوشت، دست خط او را تشخیص دهیم. این، نه پایان تحقیق، که آغازی برای شیوه ای دیگر از زیستن و دیدن است.

شاید بتوان گفت: دراین دنیا(در بیرون) معنایی وجود ندارد که ما به این معنا را به دست آوریم (نه در رابطه ها، نه درشغل نه در تفریح و…) این self است که در درون ما به بیرون (جهان/ دنیا) معنا میدهد یا ایجاد میکند! عنصر معناساز به این دنیا self یا همان نفخه الهی است! {هیچ معنای از پیش آماده ای در پدیده های بیرونی (روابط، شغل، لذات) وجود ندارد. این خود درونی (Self) است که همچون منشوری، نور معنا را بر جهان بیرون می تاباند و آن را رنگارنگ و قابل درک می کند.}

پس وقتی ما برای خوشایند کسی کاری را انجام میدهیم (برای تاثیر گذاری بر روی ایگوی کس دیگه ای) یعنی کارها را برای خوب آمدن در نظر ایگوی دیگران انجام میدهیم. از منشاء معنا ((self که در درونمان است، دور میشویم (دچار از خود بیگانگی میشویم و خودمان (وجودمان) را گم میکنیم و در بیرون به هیچ (واقعا به هیچی دل میبندیم)! و اینگونه شکست میخوریم (کارمان تمام است!) این همان فروپاشی یا شکست وجودی است. هیچ منشاء معنایی در بیرون نیست! منشاء معنا فقط در درون ما یعنی همان self است.

ناجی اصلی برای هر فرد و شاید تنها ناجی در درون ما است؛ یعنی همان self (در نگاه یونگ) که من آن را همان نفخه الهی درون هر فرد میدانم است! Self همان تمایت روان است که در طی بحران های وجودی که ساحت شکننده خودآگاه (ایگو) فرو می پاشد، اینself است که با عنصر واسطه ای ناخودآگاه جمعی (نماد ها های جهانی) نور ازلی و بی نهایت معنا را به طریقه واسطه (رویا(نمادها)) به برای بازسازی خودآگاه می فرستد. (این نمادها، ترجمه یا تجلی قابل تحمل حقیقت هستند.)

درحقیقت رویا یا نمادها (ساحت ناخوداگاه جمعی) یا حتی کلمات (یا به تعبیر دیگر در عرفان، صفات و اسماء الهی) ، واسطه ی ترجمه یا رسیدن نور ازلی بی نهایت به خودآگاه محدود و مادی است! هچون نور خورشیدی ((self که از طریق پنجره )ناخودآگاه جمعی) وارد خانه (خودآگاه یا ایگو) میشود.

رشد در تطابق و نزدیکی هرچه بیشتر خودآگاه به self است.

نماد نه تزئین افتاده بر حقیقت است و نه رمز؛ نماد خود حقیقت محدود شده است.

همان طور که عدد، صورت محدود حقیقت ریاضیات است.

همان طور که کلمه، محدودسازی معناست.

همان طور که مثال افلاطونی، محدودسازی صورت مطلق است.

توضیح این عکس:

این عکس یک دیاگرام یا لوگوی فلسفی مدرن و انتزاعی، هدف آن نشان دادن سازه ی مفهومی محض و رابطه منطقی بین عناصر است، نه یک صحنه روایی.

دایره طلایی کامل: نماد ناب و هندسی Self (خویشتن). دایره، نماد وحدت، کلیت، بی پایانی و کمال است.

پس زمینه تاریک و بافت دار: نمایانگر جهان مادی و پیچیده بیرونی است که به خودی خود خالی از معنا به نظر می رسد.

پرتو نور از دایره: نشان دهنده جریان معنا و حقیقت است که از منبع درونی (Self) سرچشمه می گیرد.

پنجره کوچک و پیچیده: نماد ناخودآگاه جمعی به عنوان صافی یا واسطه ضروری. نور نمی تواند مستقیما برود؛ باید از این پنجره (که نمادها را در خود دارد) عبور کند.

مکعب/مربع شفاف و هندسی: نماد ایگو (خودآگاه). مربع، نماد نظم، محدودیت، ساختار و جهان ملموس است. این “خانه” ذهن آگاه است.

نمادهای ساده شده داخل مکعب (کلید، چشم): اینها نمادهای ترجمه شده و قابل درک هستند که پس از عبور نور از پنجره (ناخودآگاه) به ایگو می رسند.

انعکاس نمادها بر خط افق: نشان می دهد که چگونه این معناهای درونی، جهان بیرون را برای ما معنادار می کنند و بر درک ما از واقعیت می تابند.

خلاصه مفهوم: این تصویر، یک نمودار جریان معنابخشی است: Self (منبع نور) → ناخودآگاه جمعی (پنجره/صافی) → ایگو (گیرنده ساختاریافته) → ادراک معنادار از جهان بیرون

وقتی گفته می شود نماد تنها نشانه ای کنار حقیقت نیست، بلکه خود حقیقت محدود شده است، منظور این است که فاصله ی میان «اصل» و «نمود» کمتر از آن چیزی است که ذهن عادت کرده ی ما تصور می کند. ما معمولا نماد را تزئینی می بینیم که بر تن معنا افتاده؛ چیزی که اگر بخواهیم، می شود از آن عبور کرد و به «اصل» رسید. اما تجربه ی انسانی، چه در عرفان و چه در روان شناسی ژرف نگر، چیز دیگری می گوید: حقیقت ژرف، جز در قالب نوعی محدودسازی ظاهر نمی شود. حقیقت برای آنکه دیده شود، ناگزیر است تن به صورت بدهد.

همین «صورت» است که ما آن را نماد می نامیم.

در ریاضیات، عدد نشانه ای قراردادی نیست؛ عدد، صورت قابل ادراک یک نظم نامحدود و عقلانی است. انسان نمی تواند ذات بی کران ریاضیات را بدون این صورت ها لمس کند؛ ناچار است به عدد پناه ببرد، به چیزی که کوچک تر از حقیقت است اما همان حقیقت را در بعدی محدود حمل می کند. درست همین سازوکار در زبان رخ می دهد: کلمه تکه تکه کردن معنا نیست، بلکه تنها شکل ممکن فرود معنا به جهان ادراک انسانی است. معنا اگر نخواهد در زبان ظهور کند، اصلا وجودش از حیطه ی ما کنار می ماند؛ پس کلمه نقابی نیست بر چهره ی حقیقت، بلکه چهره ای است که حقیقت برای قابل دیدن شدن انتخاب می کند.

افلاطون در نظریه ی مثل همین نکته را به زبان خود می گفت: صورت مطلق، هنگامی که می خواهد در جهان محسوس حاضر شود، به شکل مثال در می آید. مثال، نسخه ی ناقص نیست؛ نسخه ی قابل درک است. چیزی از مطلق در آن هست، اما نه به تمامی، زیرا اگر به تمامی بود، دیگر دیده نمی شد. انسان با چشم و گوش و ذهنی محدود هرگز ظرفیت مواجهه ی مستقیم با مطلق را ندارد؛ ناچار است آن را در آیینه ی کوچک تری ببیند، آیینه ای که هم وفادار است و هم ساده شده.

نماد نیز چنین است: نه رمز است، نه پوشش. نماد، خود حقیقت است که از اضطراب بی کرانگی بیرون آمده و در شکل قابل تحملی نشسته تا انسان بتواند آن را لمس کند. هر نماد اصیل، سایه ی حقیقت نیست؛ حضور محدودشده ی آن است. این محدودسازی نه نقص است و نه تحریف، بلکه تنها راهی است که حقیقت برای عبور از مرزهای ناتوانی ما انتخاب کرده.

حقیقت ناچار می شود خود را در قالب هایی فرو ببرد که برای انسان قابل لمس باشد. همان گونه که خورشید برای ورود به اتاق تاریک تو باید از شیشه عبور کند، حقیقت نیز برای ورود به روان باید از نماد، تصویر، داستان و تجربه بگذرد.

نماد، حقیقت را کوچک نمی کند؛ آن را قابل لمس می کند. نامحدود تنها وقتی می تواند وارد محدوده ی آگاهی شود که در قالبی فشرده، تصویری، اسطوره ای یا داستانی قرار بگیرد. ایگو توان تحمل خلوص و شدت ساحت سلف را ندارد؛ همان طور که چشم توان دیدن نور خورشید برهنه را ندارد و ناچار از فیلترها، ابرها یا انعکاس ها استفاده می کند.

بنابراین، نماد زبان ضعف نیست؛ زبان ضرورت است. زبان احترام به فاصله ی میان ما و کلیت. سلف اگر بخواهد مستقیم سخن بگوید، آگاهی در برابر شدت آن خرد می شود. پس نماد، شیوه ی مهربانانه ی سلف برای ورود به جهان آگاهی است؛ شکلی که در آن، معنای عظیم در قالب تصویری قابل تجربه فرو می نشیند، بی آنکه جوهره ی خود را از دست بدهد.

زمانی که موسی به میعادگاه ما آمد، و پروردگارش با وی سخن گفت، عرض کرد: پروردگارا! جمال با کمال ذات بی نهایتت را [به قلب من] بنمای تا تو را [به رویت ویژه باطنی] بنگرم. خدا فرمود: هرگز مرا نخواهی دید، ولی به این کوه بنگر اگر [پس از جلوه من] بر جای خود ثابت و برقرار ماند، تو هم مرا خواهی دید. چون پروردگارش بر کوه جلوه کرد، آن را متلاشی نمود و موسی بی هوش شد، پس هنگامی که به هوش آمد گفت: تو منزهی [از اینکه مشاهده شوی،] به سویت بازگشتم، و من [در میان مردم این روزگار] نخستین باور کننده [این حقیقت که هرگز دیده نمی شوی] هستم.

آیه 143 سوره اعراف

خداوند در مقام حقیقت مطلق، برای ارتباط با بندگانش (موجودات محدود)، از کلام (وحی)، نمادها (آیات تکوینی) و اسماء و صفات (صور محدودشده ذات) استفاده می کند.

Self (نفخه الهی درون) نیز به عنوان خلیفه و نماینده آن حقیقت در روان انسان، از همان قاعده پیروی می کند و از طریق نمادهای ناخودآگاه جمعی (رویاها، اسطوره ها، کهن الگوها) با ایگو ارتباط برقرار می سازد.

راه رشد، نزدیک شدن خودآگاه (ایگو) به Self، یعنی پذیرش این که ما موجودی نمادپذیر و نمادسازیم و معنا از درون می جوشد، نه از بیرون. این نزدیکی، از طریق تامل در نمادها، رویاها، هنر و تجربیات اصیل که از ناخودآگاه جمعی می آیند، ممکن می شود.

نکته نهایی: خداوند را در آیینه نمادها و Self را در آیینه رویاها می توان دید؛ آیینه ای که اگر مستقیم به خورشید پشت آن بنگری، کور می شوی، اما اگر انعکاس آن را ببینی، راهنما و نجات بخش توست.

حقیقت بی واسطه نمی آید، زیرا مهربان است. واسطه ها — اعم از نماد، صورت، اسم، رویا یا بحران — صدای آهسته ای هستند که فریاد نابودکننده حقیقت مطلق را به نجوایی قابل تحمل و راهگشا برای گوش جان ما ترجمه می کنند. وظیفه ما این است که این نجوا را بشنویم، زبانش را بیاموزیم و با زندگی کردن بر اساس آن، به تدریج به منبع آن نور ازلی نزدیک تر شویم.

این نه پایان که آغاز بینشی تازه برای زیستن است.

بخشی از قسمت نتیجه گیری مقاله:

تطبیقی بر ساز و کار ادراک معنوی در رولن شناسی یونگ و حکمت صدرایی

توضیح این عکس:

این عکس تک چهره استعاری و حماسی از لحظه ی بحرانی و گذار در سفر فردی جوینده ی معنا خلق می کند. برخلاف عکس های دیگر که سیستم کلی را نشان می داد، این تصویر تجربه زیسته و شخصی انسان در میانه طوفان بحران و اشراق را به تصویر می کشد.

جوینده در مراقبه، بر لبه پرتگاه: نماد خودآگاه (ایگو) در شکننده ترین و آسیب پذیرترین حالت خود. این همان «ساحت شکننده خودآگاه» است که در آستانه فروپاشی یا تحول قرار دارد. مراقبه نشان از جستجوی آگاهانه و پذیرش این وضعیت دارد.

لبه پرتگاه بین قلمروها: تجسم عینی «بحران وجودی» به عنوان مرزی که قلمرو آشنا و محدود ایگو را از گستره ناشناخته و بیکران Self جدا می کند. جوینده نه در گذشته است و نه در آینده؛ در «حال» گذار است.

درخت یا رودخانه نورانی از قلب به سوی خورشید کیهانی: نشان دهنده جریان حیات بخش و ارتباط مستقیم Self با حقیقت مطلق است. این کانال نورانی، همان «افزایش سنخیت» در عمل است. قلب به عنوان منبع، Self فردی را نشان می دهد و خورشید کیهانی، Self به مثابه کل الهی یا حقیقت صدرایی است.

نمادها و حروف کهن شناور در این رود: همان «نمادهای ناخودآگاه جمعی» به عنوان حاملان معنا هستند. اینکه از «همه زبان ها» هستند، بر جهان شمولی و فرافردی بودن این نمادها تاکید دارد. آنها در مسیر ارتباط، جاری اند.

طومار باز نورانی در یک دست (یک رویا): تصویر دقیق همان «نامه خوانده نشده از کلیت خود». باز بودن طومار و نورافشانی آن، نشان می دهد که ارتباط برقرار شده و معنا در حال رمزگشایی و دریافت است.

آیینه شکسته با بازتابی تحریف شده در دست دیگر: نماد کامل «ایگوی فروپاشیده». این آیینه، خودشیفتگی و تصویر محدود قدیمی از خود را نشان می دهد که دیگر کارکردی ندارد و واقعیت را کج و معوج نشان می دهد («هیچ» در بیرون). جوینده هنوز آن را رها نکرده، اما دیگر به آن اعتماد نمی کند.

اقیانوس ابرهای توفانی (بحران) در پایین: نمایش بصری همان «طوفان بحران» که به عنوان یک نیروی ویرانگر اما لازم برای پاکسازی و گذار به تصویر کشیده می شود.

کوه های استوار سر برآورده از میان ابرها: نماد «حکمت پایدار و ساختارهای کهن» (چه حکمت متعالیه صدرا و چه کهن الگوهای یونگ) که در دل هر بحرانی وجود دارند و پایه های رشد جدید می شوند. آنها قله های «خرد» در میان دریای «آشوب» هستند.

سبک رویایی و نمادین در سبک جرمی مان: این دستور سبکی، یک واقع گرایی روان شناختی و دراماتیک به تصویر می بخشد. آثار جرمی مان با نورپردازی تئاتری و بافت های غنی، حال و هوایی رویایی-واقعی خلق می کنند که برای نمایش فضاهای درونی و حالات وجودی عمیق ایده آل است.

خلاصه مفهوم:
این تصویر، اوج درام سفر روحانی فرد را به تصویر می کشد: لحظه ای که انسان در گیرودار بحران (توفان)، با ایگوی شکسته اش (آیینه) مواجه است، اما همزمان، در سکوت مراقبه، شاهد برقراری ارتباط مستقیم با منبع معنا (رودخانه نور) و دریافت نامه های رمزآلود (طومار و نمادها) است. این تصویر، عینیت بخش این جمله یادداشت است: «هر بحران… نشانه ای است از تلاش این کلیت برای شکستن قالب تنگی که ایگو… برای خود ساخته است.» و مسیر نجات از طریق «آموختن سواد نمادها» را در حال وقوع نشان می دهد.

من همیشه به دنبال رسیدن به اطمینان و قطعیت بودم… ولی همیشه نا امید میشدم.

به نظرم الان یک راه حل یافتم… رجوع یا توجه به self… یک حالت وجودی محض!

فقط توی اون حالته که میشه اطمینان داشت و برای لحظاتی آرام شد (تا زمانی که توجه به self) داریم…

ولی به نظرم نباید برداشت غلط داشت. تنها نباید مشغول به خود بود!

یعنی همیشه فقط مشغول به self بود، ولی….

دیگران و نیازها و احساسات اونها رو هم در نظر گرفت…

چون کسی چه میدونه چی به صلاح مونه و چی به ضررمونه؟

توجه همیشگی به self در درون خود نه به معنای نادیده گرفتن دیگران بلکه تنها شرط لازم برای ارتباط اصیل با جهان و دیگران است!

ارتباطی بر پایه حقیقت (نه بازی ها و دستکاری های ناخودآگاه ما برای تاثیر گذاری ، جلوه گری و احساس ارزش از ایگوی دیگران (یعنی خودشیفتگی و منیت))

خودمحوری (خود شفیتگی) در مقابل توجه به Self؛ خودمحوری (خودشیفتگی) ناشی از تقویت ایگو است. ایگو می خواهد مرکز توجه باشد، تایید بگیرد، کنترل کند و در برابر دیگران از خود دفاع کند. اما توجه به Self دقیقا فراتر رفتن از حصار تنگ ایگو است. Self همان کلیت ماست که دیگران و جهان را نیز در گستره وسیع تری از معنا شامل می شود.

منشا عمل اصیل، وقتی از جایگاه Self عمل می کنیم، اعمال ما نه از روی ترس، نیاز به تایید، یا حس رقابت با دیگران، بلکه از سر یکپارچگی، خلاقیت و عشق سرچشمه می گیرد. عشق واقعی، همدلی عمیق و خدمت به دیگران، زمانی ممکن است که از سرچشمه Self بجوشد، نه از نیازهای جبران نشده ایگو.

نیازهای دیگران در پرتو Self: نکته کلیدی اینجاست: آنچه به صلاح شماست، در هماهنگی با Self شماست. Self شما، بخشی از یک کلیت بزرگتر است. بسیار محتمل است که مسیر رشد و کمال شما (همسو با Self) دقیقا شما را به سمت خدمت، عشق ورزیدن اصیل و توجه به نیازهای واقعی دیگران هدایت کند، اما این بار نه از موضع ضعف و نیاز، بلکه از موضع تمامیت و فراوانی درون. شما دیگر برای خوب آمدن در نظر دیگران کاری نمی کنید، بلکه کاری را می کنید که از عمق وجودتان برمی آید و ممکن است همین کار، اصیل ترین خدمت به دیگران باشد.

توازن، بنابراین، راه این نیست که فقط مشغول به Self باشیم و دیگران را فراموش کنیم. راه درست این است: پایه و مرکز ثقل وجودمان را بر ارتباط با Self قرار دهیم. از این جایگاه امن و مطمئن، به دنیا و دیگران بنگریم و رابطه برقرار کنیم. در این حالت، توجه به دیگران تجلی و گسترش توجه به Self خواهد بود، نه انحرافی از آن. مانند درختی که ریشه در خاک دارد (Self) و شاخه هایش به آسمان و اطراف گسترده شده اند (ارتباط با جهان و دیگران).

این نوع نگاهی ؛قدرتمند در برابر نیهیلیسم و پوچ انگاری معنا است. با این استدلال که حقیقت بی واسطه نمی آید، زیرا مهربان است، برای نمادها و واسطه ها (رویا، هنر، عرفان، بحران) جایگاهی مرکزی و نجات بخش قائل می شود. این مسیر پیشنهادی، یک عرفان روان شناختی یا حکمت عملی است متن صرفا نظری نیست، بلکه دعوتی عملی و اگزیستانسیال است، که، خویشتن شناسی/خدا شناسی (Self-شناسی) را اساس هر گونه دگرشناسی و خداشناسی می داند.

این متن، دعوتی است به بیداری نمادپذیری و آغازیدن شیوه ای دیگر از زیستن و دیدن..

توضیح این دو عکس:

این یک نقاشی نمادین کلی و استعاری از کل این سیستم فلسفی است. هر عنصر در صحنه، نماینده ای از یک مفهوم در مقاله است.

درخت نورانی: نماد Self (خویشتن). درخت، یک کهن الگوی جهانی برای رشد، ارتباط ریشه و شاخه، و حیات است.

ریشه ها در خاک تاریک پر از نمادهای کهن: نمایانگر ناخودآگاه جمعی است که حاوی کهن الگوها و نمادهای جهانی (مانند ماسک، مار، جام) به عنوان سنگ بنای روان است.

تنه شفاف حاوی کهکشان: نشان دهنده این است که Self تنها یک مفهوم روانی نیست، بلکه حقیقتی است که کل کیهان (کهکشان) را در خود دارد — پیوند بین خرد و کلان، درون و برون.

شاخه ها به سمت یک آیینه درخشان می روند: این ارتباط Self با جهان بیرون (دیگران و جامعه) را نشان می دهد. آیینه، نماد بازتاب، شناسایی و ارتباط است.

برگ های به شکل نمادهای رویایی: همان نمادها به عنوان واسطه های فردی و قابل دریافت (مانند کلید، چشم، کوه) هستند که نور حقیقت را فیلتر و قابل درک می کنند.

قفس شیشه ای شکسته در پای ریشه ها: نماد ایگوی فروپاشیده یا محدودیتی که شکسته شده است. بحرانی که راه را برای رشد باز کرده.

سبک مینیاتور ایرانی-سورئال: اشاره مستقیم به تلفیق حکمت شرقی (صدرا) با روانشناسی عمق غربی (یونگ) دارد.

خلاصه مفهوم: این تصویر، کل سفر وجودی این یادداشت را نشان می دهد: از ریشه گیری در ناخودآگاه جمعی، شکوفایی به سوی کلیت کیهانی (Self)، و سپس گسترش آن نور و معنا به سوی جامعه بشری از طریق زبان نمادها.

کارهای عملی؛

آموختن سواد نمادها: وظیفه انسان، رمزگشایی از نامه های خوانده نشده در رویاها، تجربیات هنری، شهودها و حتی بحران های وجودی است. (نفی ایگو)

رشد به عنوان نزدیکی ایگو به Self، هدف نهایی، هم نوایی و هم سویی بیشتر خودآگاه محدود با خود کلی و الهی درون است.

تغییر نگاه به بحران، بحران ها نه بلایای تصادفی، بلکه نشانه هایی از فرآیند زایش و گشایش وجودی هستند (افزایش سنخیت).

اگر اینگونه نگاه کنیم، اومانیسم انسان گرا غربی ، اگر ذات و وجود انسان را self بنامیم ته ایگو، آنگاه می فهمیم که هر تجربه زیسته و دازاینی قابل احترام است!

چرا؟ چون از جایگاه ایگوی قضاوت گر و بی حوصله خود به او گوش می دهیم، نه از جایگاه Self همدل و پذیرا. گوش دادن اصیل نیز، مانند عشق ورزیدن اصیل، محصول اتصال به خویشتن است.

نکته مهم در این مقاله؛

تمایز حیاتی: توجه به Self در مقابل خودشیفتگی ایگو: این بزرگترین دستاورد عملی این مقاله است.

خودشیفتگی (توجه به ایگو): یعنی انجام کار برای خوشایند ایگوی دیگران، تاییدطلبی، جلوه گری و احساس ارزش از نگاه بیرون. این همان «ازخودبیگانگی» و دوری از منبع معناست که به فروپاشی وجودی می انجامد.

توجه به Self، یعنی استقرار پایه وجود بر آگاهی از آن نفس الهی درون. از این جایگاه، اعمال نه از ترس یا نیاز، بلکه از سر تمامیت، خلاقیت و عشق اصیل می جوشد. در این حالت، توجه به دیگران، تجلی و گسترش طبیعی توجه به Self است. مانند درختی که ریشه در خاک Self دارد و شاخه هایش به سوی دیگران گسترده می شود.

این دیدگاه یک پاسخ به نهیلیسم است، معنا ذاتی است، اما در درون

این نگاه به صراحت رد می کند که جهان بیرون (شغل، روابط، لذات) فاقد معنای از پیش آماده است. این دیدگاه، ظاهرا با نهیلیسم (نبود معنا) همسو به نظر می رسد. اما تفاوت بنیادین اینجاست:

نهیلیسم می گوید: هیچ معنایی وجود ندارد. نقطه/ تمام.

این دیدگاه می گوید: معنای آماده در بیرون نیست، اما یک منشا معناساز اصیل و لایتناهی (Self/نفخه الهی) در درون انسان وجود دارد. جهان بیرون بستر تجلی این معناست.

نقد اصلی به نهیلیست اینه: مثلا یک مثال؛

زنده به گور کردن دختران! که طبق نطر نهیلسیم هیچ خوبی و بدی وجود ندارد! (نظریه خطا و نسبی گرایی)

به صورت منطقی هر دو نظریه خطا هستند! در اولی (نظریه خطا) همه می فهمند به صورت فطری که دروغ بد است! قتل بد است! زنده به گور کردن و کشتن یک نوزاد بی گناه بد است!

و در دومی (نسبی گرایی افراطی) همه میفهمند به صورت فطری که زنده به گور کردن دختران نوزاد بد است! و بافت فرهنگی نمی تواند این بد را تبدیل به خوب کند.

آیا می توان گفت کسی که معتقد است که هیچ خوب و بدی وجود ندارد، بازهم معنقد به یک ارزش است؟ یعنی خودشیفتگی خودش! (انجام کارها توسط میل ناخودآگاهش(لذت ناخوداگاه) و راحتی در لحظه)

یا به این صورت:

اگر به هیچ ارزشی باور نداری، پس چرا اینقدر به «صدق» یا «لذت خودت» ارزش می دهی؟

نهیلیسم تناقض دارد!

تقریبا غیرممکن است که یک انسان به طور کامل زیست اخلاقی را کنار بگذارد. حتی اگر به خوبی ذاتی باور نداشته باشد، ناگزیر به انتخاب ارزش هایی (حتی اگر آن ارزش لذت شخصی یا خودشیفتگی باشد) متوسل می شود.

اینجا است که اگزیستانسیالیسم راه حلی ارائه می دهد: ما محکوم به آزادی هستیم. حتی انتخاب نکردن نیز یک انتخاب است. بنابراین، بهتر است با آگاهی و مسئولیت، ارزش های خود را بیافرینیم.

پاسخ اینجاست:آن ارزش پنهان نهیلیست (مثل لذت یا خودشیفتگی)، در واقع حاکی از یک ارتباط ناخودآگاه و معیوب با Self است.

نهیلیست از رنج ناشی از جدایی از Self می گریزد و به لذت های آنی پناه می برد.

یا اینکه ایگوی تقویت شده اش (که حالا ادعای قدرتمندی دارد) جای Self را گرفته است.

پس حتی انکار ارزش ها، خود نشانه ای از تقلای (هرچند منحرف) Self برای ابراز وجود است.راه حل، آگاه سازی این فرآیند و هدایت آن به سمت اتصال اصیل است.

حقیقت مطلق (خدا/Self) برای ارتباط با محدودیت ما، ناگزیر به صورت نماد (رویا، اسطوره، هنر، بحران، زبان) درمی آید.

نماد، خود حقیقت محدودشده است، نه پوشش یا دروغ. مثل عدد که صورت محدود حقیقت ریاضی است.

پس بحران های وجودی (شکست، درد)، نامه های خوانده نشده Self برای بیدار کردن ما هستند.

این دیدگاه، هم نسبی گرایی افراطی را رد می کند (چون حقیقت ثابتی وجود دارد) و هم جزم گرایی ساده لوحانه را (چون دسترسی ما به آن حقیقت، همواره نمادین و زمین مند است).

باید از نهیلیسم گذار کرد:

1. بپذیریم که جستجوی معنا در بیرون محکوم به شکست است (بخشی از حقیقت نهیلیسم).

2. بفهمیم که منشا معنا یک حقیقت لایتناهی (Self/نفخه الهی) در درون ماست.

3. بیاموزیم که این حقیقت از طریق نمادها (نه به صورت خام) با ما سخن می گوید.

4. عمل کنیم از جایگاه اتصال به این Self. نه ایگو!

در این صورت، زندگی تو خود به خود معنادار، اصیل و اخلاقی خواهد شد، زیرا از سرچشمه حقیقت جاری می شود.

این دیدگاه، نهیلیسم را به عنوان یک بحران ضروری در مسیر رشد می پذیرد – بحرانی که وقتی ایگو در برابر پوچی بیرون می شکند، دروازه ای می شود برای شنیدن صدای آرام تر و عمیق تر Self. به عبارت دیگر، نهیلیسم، مرحله ای از مرگ ایگو است برای زایش آگاهی بالاتر.

سوالی که پیش می آید ؛ آیا خوبی و بدی برخواسته از self یا حقیقت درونی هر انسان است؟

جواب خیر!

اون نفخه الهی درون انسان (یا self) است که خدا دمیده! خود خداست هست در نگاه عرفان، اما خود خدا نیست!

خدا که شریعت را نازل کرده و احکام را این خود خدا بوده، نه self!

تمایز بین خدا و نفخه خداوندی در انسان (Self)

خدا (ذات باری تعالی): وجود مطلق، نامحدود، قانون گذار کل هستی. اوست که شریعت، احکام و حقایق عینی را نازل می کند. این منشا فرامین بیرونی است.

Self (روح/نفخه الهی): آن بخش از وجود انسان که از عالم امر الهی است («فاذا سویته ونفخت فیه من روحی»). این، منشا درونی شناخت، کشش به حقیقت و دریافت معناست. Self همچون آیینه ای است که نور حقیقت را دریافت و منعکس می کند، اما خود منبع نور نیست.

پس نسبت شریعت (احکام بیرونی) و Self چیست؟

اینجاست که نگاه عرفانی-حکمی صدرایی (و همچنین یونگی) روشنگر می شود. این دو در تقابل نیستند، بلکه در یک رابطه طولی و تکاملی قرار می گیرند:

شریعت (ظاهر/بیرون): قانون کلی و جهان شمولی که برای تنظیم زندگی فردی و اجتماعی و رسیدن به کمال نهایی وضع شده است. مانند یک نقشه راه کلی.

Self (باطن/درون): همان قوه درک، پذیرش و تحقق عمیق و شخصی آن نقشه راه است. Self است که می تواند حکمت احکام را در عمق وجود درک کند و آنها را نه به صورت اجباری بیرونی، بلکه به عنوان بیان ذات درونی خود بپذیرد.

مثال: شریعت می گوید «راست بگو». این یک حکم بیرونی است.

ایگو-محور: ممکن است راست بگوید برای «خوشایند دیگران» یا از ترس عقاب.

• Self-محور: راستگویی را به عنوان تجلی حقیقت طلبی درونی خود می فهمد و انجام می دهد. برایش، راست گفتن هماهنگی با ذات الهی درونش است.

در این حالت، فرد به همان حکم بیرونی عمل کرده، اما انگیزه و کیفیت درونی او متعالی شده است. شریعت از فرمان به فهم و سپس به تجلی وجودی ارتقا می یابد.

پس آیا خوبی و بدی ذاتی وجود دارد؟ از دیدگاه این سیستم فکری و طرر نگاه:

بله، اما به دو سطح یا دو نحوه ظهور:

یک؛ در سطح متافیزیکی و وحیانی: خوب و بد ذاتی وجود دارد، زیرا خداوند قانونگذار است و احکام او بر اساس حکمت مطلق و حقایق ثابت هستی است. («ان الله یامر بالعدل والاحسان…»).

دو.در سطح روان شناختی-وجودی (سفر انسان): برای انسان جویا، کشف این خوب و بد، از طریق هماهنگ شدن Self با آن حقیقت متعالی ممکن می شود. یعنی خوبی «ذاتی عینی» در بیرون است، اما شناخت و تحقق اصیل آن، منوط به عمل از روی Self (اخلاص) در درون است. نه ایگو (منیت، خودشیفتگی، اثبات خود به دیگران)

بدی (از این منظر): هرچه موجب جدایی می شود: جدایی از Self (فراموشی فطرت)، جدایی از دیگران (ظلم)، و در نهایت جدایی از خدا (معصیت). ایگو، با خودمحوری و خودشیفتگی، عامل اصلی این جدایی است.

شریعت (حق بیرونی) و Self (حقیقت درونی) دو روی یک سکه اند. شریعت، حق مطلق را بیان می کند و Self، قوه درک و تحقق شخصی آن حق است. بحران زمانی رخ می دهد که انسان، یا تنها به ظاهر شریعت (بدون ارتباط با Self) بچسبد که منجر به خشک اندیشی و ریا (اعمال دستورات دینی برای منیت، و اثبات خود (ایگو) در نظر دیگران می شود)، یا بخواهد تنها با تکیه بر Self نابالغ و قطع ارتباط یافته (ایگو) زندگی کند که به نسبی گرایی و پوچی می انجامد.

راه نجات:

احکام و دستورات خداوند را مستقیما از پیامبر و قرآن و معصومین دریافت کنیم، و آنگاه

پایه را برای توجه و عمل نه ایگو(منیت) شکننده ، بلکه به Self (آن نفخه الهی) بگذاریم، زیرا تنها از این مجراست که می توانیم شریعت را به صورتی اصیل، خردمندانه و عاشقانه درک و زندگی کنیم.

در این حالت، عمل به احکام الهی، نه تکلیفی سنگین، بلکه ترجمان طبیعی بودن در مسیر حقیقت می شود.

نکته نهایی: این دیدگاه، اومانیسم خودبنیاد غربی (که انسان را جایگزین خدا می کند) را رد می کند، زیرا Self را مخلوق و مرتبط با خدا می داند. اما در عین حال، جبرگرایی و اخلاق بیرونی صرف را نیز نمی پذیرد، زیرا برای تحقق اخلاق، بیداری و مشارکت فعال آن نفس الهی درون را ضروری می شمارد. این همان توحید عملی است: یگانگی اراده انسان (از مجرای Self) با اراده الهی.

این دیدگاه و دیدگاه اگزیستانسیال کامو

تفاوت این دو دیدگاه بسیار بنیادین و عمیق است. در واقع، آنها در نقطه مقابل یکدیگر قرار می گیرند، هر دو از بحران معنای جهان مدرن شروع می کنند، اما به دو مقصد کاملا متفاوت می رسند.

در یک نگاه کلی:

دیدگاه کامو (اگزیستانسیالیسم الحادی): جهان عینا پوچ و بی معنا است. هرگونه تلاش برای یافتن معنا، فرار از این حقیقت است. انسان باید این پوچی را با آغوش باز بپذیرد و در دل آن، شور (شورش/قیام) و وفاداری به زندگی زمینی را بیافریند.

این دیدگاه (عرفان روان شناختی تلفیقی)یا حکمت وجودی یکپارچه یا راهبرد معنا سازی درونی که من اسم آن را میگذارم: جهان بیرون ظاهرا پوچ است. معنای آماده در آن نیست، اما یک منشا معنابخش لایتناهی (Self/نفخه الهی) در عمق وجود انسان هست که از طریق واسطه ها (نمادها) با او ارتباط برقرار می کند. راه نجات، اتصال به این منبع درونی است.

محور مقایسه دیدگاه کامو (در «اسطوره سیزیف») / دیدگاه مقاله (تلفیق یونگ-صدرایی)

مقایسه با یک مثال: فردی که در بحران عمیق معنایی است

کامو به او می گوید: «درست است. دنیا واقعا پوچ است. از این توهم که معنایی وجود دارد دست بکش. حالا که می دانی هیچ چیز مهم نیست، آزاد هستی که با شور تمام، هر چه می خواهی زندگی کنی. رنجت را بپذیر و قهرمانانه به زندگی ادامه بده.»

مقاله من به او می گوید: «احساس پوچی می کنی چون از منبع درونی معنا (Self) جدا شده ای. این بحران، ندای Self است. به درونت، به رویاها و کشش های اصیلت توجه کن. آنها نامه های راهنمای تو هستند. با رمزگشایی از آنها، به منبعی از معنا متصل می شوی که ازلی است و تو را به کلیت هستی پیوند می زند.»

در جمع بندی، دو مسیر کاملا متفاوت هستند.

کامو، پوچی را پایان خط می داند و شجاعت انسان را در زیستن بدون امید و معنا می ستاید. (اومانیسم قهرمانانه و الحادی)

دیدگاه مقاله من، پوچی را آغاز راه می داند؛ یک «مرگ ایگو» که لازمه «زایش Self» است. راه حل، عبور از پوچی به سوی کشف معنای درونی-متافیزیکی است. (عرفان وجودی و خداگروانه)

هر دو، پاسخ هایی قدرتمند به بحران معنای مدرن هستند، اما یکی معنا را می آفریند (کامو)، و دیگری معنا را کشف می کند (مقاله). اولی، جهان را خالی می بیند و آن را با شورش پر می کند. دومی، جهان را پر از نشانه هایی می بیند که به منبعی لایتناهی اشاره می کنند.

نتیجه گیری یادداشت: آغازی برای دیدن و زیستنی دیگر

این گفت وگوی یونگ و صدرا،تنها یک بحث نظری نیست. دعوتی است اگزیستانسیال. دعوت به این که جهان درونی و بیرونی ما پر از نامه های خوانده نشده از سوی حقیقتی است که خواهان ارتباط با ماست. وظیفه ما، آموختن زبان این نامه هاست. رشد نهایی انسان، شاید در گرو همین توانایی باشد: اینکه در هیاهوی جهان، صدای آهسته ی خویشتن را بشنویم و در خطوط به ظاهر بی ربط سرنوشت، دست خط حقیقت را تشخیص دهیم. این، نه پایان تحقیق، که آغازی برای شیوه ای دیگر از زیستن است.